W tekście pt. “Próba przewrotu wojskowego w Turcji – przyczyny realizacji i fiaska“, przedstawiłem najbardziej prawdopodobne źródła inspiracji nieudanego zamachu, a także przyczyny jego niepowodzenia. Nie podejmowałem się natomiast o przedstawianie wniosków, bowiem tak szybko po opisywanych wydarzeniach wydaje mi się, że byłoby to mało wiarygodne. Niemniej jednak, można pokusić się o pewne wnioski na podstawie dotychczasowej polityki prezydenta Erdogana oraz nieudanego zamachu.
To czy zamach był zainscenizowany przez samego prezydenta czy był faktycznie realizowany przez buntowników czy nawet inspirowany (jak twierdzi prezydent) przez Fetullaha Gullena nie ma w moim przeświadczeniu zasadniczego znaczenia dla dalszej polityki międzynarodowej Ankary. Istotne znaczenie może mieć tylko taka opcja, w której rzeczywiście za zamachem stałaby CIA. Wówczas współpraca Turcji z USA stanęłaby pod wielkim znakiem zapytania a to byłaby zmiana o ogromnym znaczeniu geopolitycznym (co staram się wyjaśnić poniżej). Oczywiście nadal trudno byłoby Turcji tak po prostu zerwać stosunki z USA, jednak przy odpowiednich okolicznościach Erdogan mógłby do tego doprowadzić.
O tym w jaką stronę pójdzie teraz Turcja decydują uwarunkowania wewnętrzne i międzynarodowe, jednak zasadniczym znaczenie mają teraz zamiary samego Erdogana. Jego plany są zapewne kontynuacją tego co zamierzał przez zamachem (jeśli zamach nie przyniósł mu jakichś szczególnie istotnych nowych informacji na temat stosunku państw do Turcji) tyle że teraz z pewnością nastąpi przyspieszenie działań i pełna mobilizacja jego środowiska politycznego. Porażająca skala czystek jakie obecnie następują w całej Turcji, przy ogromnym i spontanicznie wyrażanym poparciu społecznym, po ustabilizowaniu sytuacji, pozwoli prezydentowi na stanowcze działania także w przestrzeni międzynarodowej .
Trzy opcje
Można więc przedstawić kilka scenariuszy strategicznych decyzji jakie może planować prezydent Erdogan. Scenariusze te są uporządkowane od najbardziej do najmniej prawdopodobnego (zdaniem autora). Zasadniczo istnieją w mojej opinii trzy realne scenariusze działań Ankary w obecnej sytuacji:
- Multilateralizm w koalicji z NATO i US. Przyśpieszenie budowania pozycji lidera na Bliskim Wschodzie ale w ramach NATO i we w strategicznej współpracy z USA. Erdogan rozumie że Turcja w izolacji straci na znaczeniu, a zaostrzanie kursu względem USA (widoczne sporo przed zamachem) ma zmusić USA do wsparcia aspiracji Turcji do odgrywania roli lidera na Bliskim Wschodzie.
- Izolacjonizm. Próba budowania roli lidera regionalnego z pozycji izolacjonistycznej. Prezydent Erdogan stawia na względną izolację Turcji wierząc w jej potęgę i nie uwzględniając już realnych uwarunkowań sytuacji międzynarodowej.
- Multilateralizm z odwróceniem sojuszy. Prezydent zmierza do odwrócenia sojuszy i budowy nowego układu sił w którym USA byłyby stopniowo odpychane z Bliskiego Wschodu a częściowo ich miejsce przejmowałyby Rosja i Chiny.
Powyższe opcje należy traktować indywidualnie lub łącznie 1 z 2, albo 2 z 3. Nie można natomiast połączyć 1 z 3, chyba że w formie stopniowej transformacji układu międzynarodowego. Warto zauważyć, że wszystkie scenariusze mieszczą się w formule tzw. “Wielkiej szachownicy” (pojęcie użyte przez prof. Zbigniewa Brzezińskiego) i nie są niczym niezwykłym zarówno w historii. Nasze przyzwyczajenie do obecnie istniejącego układu sił może dawać zupełnie mylne poczucie odrealnienia opcji dla nas bardzo niekorzystnych. Jest to bardzo niebezpieczne i należy brać pod uwagę nawet scenariusze, jakie jeszcze przed nieudanym zamachem w Turcji mogły być pozbawione podstaw.
Multilateralizm we współpracy z NATO i USA – kontynuacja
Pierwszy scenariusz jest najbardziej racjonalny i nie wykracza bardzo poza dotychczasowy układ sił, przy jedynie zwiększonych aspiracjach Turcji. W takiej sytuacji międzynarodowe status quo pozostaje niemal nienaruszone, a Turcja jako nadal najbardziej kłopotliwy członek NATO wciąż jest jednak istotnym uczestnikiem sojuszu. Jednakże wobec skali i bezwzględności wewnętrznych rozliczeń w Turcji oraz sposobu w jakim są przeprowadzane Turcja coraz bardzie obnaża swoje oblicze zupełnie nie pasujące do świata zachodnich demokracji. Tak jak zajęcie Krymu przez Rosję było określane w NATO mianem “opadnięcia masek”, tak podobnie można określić całą sytuację jaka ma miejsce w Turcji po 15 lipca 2016 roku.
Nie oznacza to że w państwach zachodnich nie zdawano sobie sprawy z odmienności kulturowej i politycznej Turcji, niemniej jednak z przyczyn geopolitycznych i gospodarczych starano się widzieć demokratyczne, lub prodemokratyczne maski na twarzach liderów tego państwa. Niewątpliwie działania Turcji będą skrajnie brutalne wobec własnego społeczeństwa co będzie wywoływać protesty Zachodu. To z kolei pogłębi rozłam między Turcją a strukturami NATO. Dalsza współpraca będzie możliwa ale będzie jeszcze trudniejsza niż przed zamachem. Stopniowo więc taka sytuacja może prowadzić do opcji 2 lub nawet 3.
Izolacjonizm
Dużo więcej zmian zaszłoby przy opcjach 2 i/lub 3. Opcja 2 znana jest z historii nader dobrze. W ostatnich latach za przykład można podać prezydenta Egiptu Hosni Mubaraka lub Iraku Saddama Husaina. Obaj ci przywódcy stracili w dużej mierze kontakt z rzeczywistością nie zdając sobie sprawy w jak niebezpiecznym są położeniu. Prezydent Egiptu w przeddzień utracenia władzy w rozmowach ze swoimi urzędnikami twierdził, że wszystko jest pod kontrolą, a Egipcjanie nigdy nie poważą się podnieść na niego ręki. Podobnie prezydent Husain nie do końca zdawał sobie sprawę z tego jak szybko zakończy się jego panowanie w Iraku.
Rządy autorytarne tym się właśnie charakteryzują, że lider po odniesieniu sukcesów czy to w wojnie czy na polu sprawowania władzy, czy wychodząc wzmocnieni po nieudanych zamachu – ciesząc się poparciem społecznym, stopniowo przestają przyjmować krytykę otaczając się pochlebcami. Sprzeniewierzają się więc jednej z fundamentalnych zasad wyłożonych przez Nicolo Machiavellego w jego dziele pt. Książę: “Mądry książę żeby ustrzec się przed pochlebcami musi wybrać na tyle mądrych doradców, ze, gdy mówią mu prawdę nawet najgorszą, jest wstanie przyjąć ją z godnością i nie obrażać się”.
Prezydent Erdogan po wygranych wyborach z początku lata w 2015 roku, był zmuszony zawiązać koalicję z Partią Kurdów. Zarządził więc powtórne wybory, a w tym czasie, do jesieni kiedy miały się one odbyć, celowo za cel akcji zbrojnych obrał właśnie ludność kurdyjską w Turcji. Kudowie odpowiadali przemocą na przemoc, wskutek czego byli oskarżani o zamachy terrorystyczne. W efekcie powtórzone wybory wygrała AKP – czyli partia prezydenta Erdogana w takim stosunku, który pozwalał jej samodzielnie sprawować władzę.
Ogromne poparcie społeczne samego prezydenta jak i AKP oraz sukces manewru politycznego z końca 2015 roku, mogły spowodować że prezydent traci kontakt z rzeczywistością. Jego ostre konflikty w otoczeniu międzynarodowym Turcji bardzo kontrastują z wcześniejszą polityką “0 konfliktów z sąsiadami”. Do tego dochodzi frustracja z powodu dwóch dekad negocjacji akcesyjnych do UE oraz skomplikowana sytuacja wewnętrzna Turcji.
Innym powodem oddalania się od Zachodu są z pewnością oskarżenia Turcji o świadome wspieranie terroryzmu. Z pewnością pojawia się poczucie zupełnego niezrozumienia problemów wewnętrznych Turcji, która przecież przyjęła ponad 2 miliony uchodźców z terenów ogarniętych wojną w tym wielu Kurdów. Uchodźcy jacy trafiają do Turcji to oczywiście podobnie jak sami Turcy głównie Sunnici. Często zostali zmuszeni do opuszczenia Iraku bądź Syrii przez brutalne milicje szyickie w Iraku lub nie mniej brutalny reżim Asada w Syrii. Po tym co przeszli w swoich krajach, często bardziej pozytywnie postrzegają tzw. Państwo Islamskie niż władze z Bagdadu czy Damaszku a także Ankary po przyłączeniu się Tursji do koalicji zwalczającej ISIS.
Na początku 2015 roku miałem okazję rozmawiać w Turcji z jednym z takich uchodźców (przedstawił się jako Ahmed i nie chciał podać prawdziwych personaliów ani też nie zgodził się na nagranie rozmowy) i w pełni potwierdził on moje przypuszczenia. Mnie samego traktował początkowo bardzo wrogo, gdy dowiedział się że jako żołnierz sił koalicji stacjonowałem w Iraku. Po przełamaniu początkowej niechęci udało nam się porozmawiać, ale za każdy razem gdy wspominałem o siłach koalicji czy szyitach Ahmed mocno się oburzał. Takich osób, które mają niejednoznaczny stosunek do ISIS jest wśród uchodźców w Turcji wiele, dlatego pozyskanie przez terrorystów osoby do przeprowadzenia zamachu jest bardzo łatwe. Być może jedną z przyczyn tego, że Turcja nie występowała zdecydowanie przeciw ISIS była chęć uniknięcia tego typu zagrożeń. Oczywiście nie ma wątpliwości że ISIS realizowała w części interesy tureckie na północy Syrii i Iraku zwalczając Kuródw, szyitów i Alawitów.
Odwrócenie sojuszy
Tak więc druga opcja, może z kolei prowadzić do trzeciej. Im mocniej izolowany jest prezydent Turcji i jednocześnie im silniejsze ma poparcie wewnętrzne, tym łatwiej mu będzie o radykalne działania. Takim właśnie może być chęć odwrócenia sojuszy. Zainteresowanymi zbliżeniem z Ankarą przeciw Zachodowi z pewnością mogą być dyktatorzy sprawujący swą władzę w równie bezwzględny sposób co Erdogan. Pierwszym i najważniejszym takim liderem jest z Władimir Putin. Ten lider dysponujący potężną armią i arsenałem nuklearnym, ale z kulejącą gospodarką, z wielką radością powitałby współpracę z gospodarką turecką (np. w ramach Unii Euroazjatyckiej) szybko się przecież rozwijającą. To mogłoby zupełnie zmienić sytuację na Bliskim Wschodzie. Pozyskanie Chin byłoby jeszcze większym krokiem do fundamentalnej zmiany układu światowego. To ostatnie wydaje się mało realne, jednak przy stopniowych zmianach sytuacji i ewentualnej nieodpowiedzialnej polityce USA – jaką w mojej opinii może prowadzić Donald Trump jako nowy prezydent USA, taki scenariusz także jest możliwy (Trump vs Clinton z perspektywy interesów Europy Centralnej)
Należy wziąć pod uwagę że Turcja poza strukturami NATO i w konflikcie z Europą a za to w sojuszu z Rosją i Syrią (nie mówiąc już o przyłączeniu się Iranu i Chin) będzie mogła bardzo łatwo destabilizować sytuację w Europie. Razem z potężnym oddziaływaniem propagandy rosyjskiej będzie mogła swobodnie rozgrywać słabsze organizacyjnie demokracje europejskie za pomocą różnorodnych (i bardzo wielu) mechanizmów: od “generowania” kolejnych potężnych fal uchodźców instrumentalnie wykorzystywanych, aż po siatki terrorystów i a przede wszystkim komórki terrorystów tzw. uśpionych, których wielu w Europie już teraz przebywa.
Wnioski
Można stać na straży standardów demokratycznych i pięknych idei, jednak brutalna polityka międzynarodowa nie znosi próżni. Błędy trudno jest naprawić. Politykę Erdogana należy w pełni potępiać podobnie jak Ajatollaha Chamenei w Iranie czy króla Salmana w Arabii Saudyjskiej i prezydenta Rosji Władimira Putina. Jednak w mojej opinii, to co postuluje dziś wielu, a więc wyrzucanie Turcji z NATO – za karę, czy odsuwanie od współpracy z Europą, bez oceniania skutków takiego kroku – jedynie dla idei, może popchnąć Ankarę do bardzo radykalnych rozwiązań. Takie rozwiązania ogromnie zwiększają zagrożenia dla Europy. Nie chodzi tu tylko o znaczenie militarne Turcji ale geopolityczne. Skutków działań które dziś zostaną podjęte nie będzie się już dało odwrócić, tak jak nie da się ustabilizować Iraku czy Libii mimo, że operacje zbrojne zakończyły się w obu przypadkach pełnym sukcesem. Na fali populizmu jaki dominuje dziś w przekazie medialnym, łatwo o działania poprawiające sondaże liderom i ich partiom, który jednak może okazać się fatalny dla społeczeństw Zachodnich.
mPolska24
