Partyizm, czyli o uprzedzeniach politycznych

Cass Sunstein, jeden z najbardziej wpływowych amerykańskich prawników, zapytał wprost: będąc Republikaninem miałbyś coś przeciwko, gdyby Twoja córka przyprowadziła do domu Demokratę? David Brooks, publicysta NYT, odnosząc się do tekstu Sunsteina i przywołując swoje doświadczenia doszedł do wniosku, że młodzi ludzie szukający pracy nie powinni zdradzać swoich afiliacji politycznych, bo tylko na tej podstawie można nie dostać upragnionej pracy. Niejako na potwierdzenie tych obaw Jonathan Chait, znany i ceniony publicysta w swoim artykule w NYMagazine potwierdza obawy swoich poprzedników pisząc, że faktycznie ocenia charakter człowieka z perspektywy jego poglądów politycznych, bo Ci mający odmienne poglądy żyją w innym wszechświecie niż  on. Zresztą nie jest w stanie nic na to poradzić. Swoje trzy grosze dorzucają naukowcy, którzy sugerują, że bardziej niż rasa (uprzedzenia rasowe) ludzi dzieli polityka (uprzedzenia polityczne).

Sunstein uprzedzenia polityczne nazywa partyizmem (partyism) i przywołuje następujące dane. W 1960 roku 5% Republikanów i 4% Demokratów poczułoby niezadowolenie, jeśliby ich dzieci poślubiły osoby o innej orientacji politycznej. W 2010 było to już odpowiednio 49% i 33%. Co znamienne, Republikanie mniej nie lubią osób o odmiennej orientacji płciowej, niż osób o odmiennej orientacji politycznej. Z kolei dla statystycznego Demokraty lepiej być krwiożerczym szefem korporacji, niż Republikaninem! Sunstein uważa, że partyizm stał się poważnym problemem społecznym i powołuje się na poniższe eksperymenty w celu potwierdzenia swoich obaw.

Sean Westwood i Shanto Iyengar z Uniwersytetu Stanforda przeprowadzili badanie pod kątem uprzedzeń politycznych na 2000 dorosłych Amerykanów wykorzystując w tym celu test utajonych skojarzeń – IAT (powstrzymam się od opisu IAT, zainteresowani sami sobie znajdą, a Ci mniej zainteresowani niech uwierzą na słowo, że nie jest to zabawka w rękach naukowców, ale bardzo dobre narzędzie badania ukrytych (nawet przed sobą samym!) preferencji rasowych, politycznych, kulturowych etc.). Wyniki były zaskakujące, ponieważ preferencje polityczne uczestników badania były silniejsze od postaw rasowych. Łatwiej im było pokonać swoje nawet delikatne uprzedzenie rasowe, niż uprzedzenie polityczne.

Naukowcy poszli za ciosem i na grupie 1000 osób przeprowadzili kolejne badanie. Tym razem poprosili o przejrzenie CV grupy uczniów szkół średnich w celu przyznania niektórym z nich stypendium. Niektóre CV zawierały informacje rasowe, a inne o sympatiach politycznych. Choć preferencje rasowe miały znaczenie, to preferencje polityczne zdominowały badanie. W 80% przypadków osoby decydujące o stypendium przyznawały je uczniom mających zbieżne z nimi poglądy polityczne. To nie koniec eksperymentów. Dość jednak powiedzieć, że z kolejnych przeprowadzonych badań wynika, że nie ufamy osobom o innej orientacji politycznej.

Jonathan Chait przyznaje się do tego, ze afiliacja polityczna ma znacznie i nie chciałby mieć zięcia Republikanina. Nie chciałby mieć również zięcia… marksisty, anarchisty, radykalnego Islamisty, czy zwolennika imperialistycznej Rosji. Z drugiej strony, nawet gdyby córka przyprowadziła Republikanina do domu, to nie byłoby greckiej tragedii ani nie mielibyśmy do czynienia z nową wersją Romea i Julii. Choć wie, że nie wszystkie osoby z przeciwnego spektrum politycznego zasługują na podejrzliwość, to nawet Ci sprawiający najlepsze wrażenie pod kątem roli przyszłego zięcia nie sprawią, że będzie skakał z radości pod sufit. A to właśnie z powodu przekonań politycznych. Chait mówi jasno, że poglądy polityczne mówią coś o konstrukcji moralnej ich wyznawców. A ci, którzy nie podzielają jego poglądów są podejrzani z urzędu. Ponieważ sam ten fakt wystarczy, by mieć wątpliwości co do jakości ich charakterków.

Wspominany już Brooks przytoczył w swoim tekście rozmowę ze studentem, który zastanawiał się, czy w swoim CV zamieścić informację o pracy w konserwatywnym think tanku. Zwłaszcza, że stara się do pracy, gdzie większość ludzi ma poglądy liberalne. Na nieszczęście swoje studenta namówił go, by tej informacji nie usuwał. Brooks proponuje ciekawe wyjaśnienie uprzedzeń politycznych. Polityka stała się moralizatorska. Z kolei oceny moralne w naszym prywatnym życiu stały się, mówiąc językiem Camus’a, letnie. Łatwiej nam zaakceptować odmienne style życia. Dużo trudniej poglądy polityczne, ponieważ te odmienne od naszych są po prostu złe. A jeśli tak uważamy, to co myślimy o ludziach, którzy te poglądy podzielają? Brooks chyba trafnie zaznacza, że dzisiaj afiliacja polityczna stała się swoistym testem podstawowej przyzwoitości. Z naszymi przeciwnikami politycznymi musi przecież być coś nie tak, skoro nie podzielają naszych słusznych poglądów. Ludzie już nie identyfikują się – przynajmniej nie tak często jak kiedyś – ze swoim regionem, miastem czy społecznością. Partie polityczne wykorzystały tę niszę przyciągając ludzi do siebie i polaryzując dyskurs społeczny. Kwestie moralne w debacie publicznej poruszane są jedynie wtedy, gdy zajmą się nimi politycy. Ze świecą szukać w mediach dyskusji o problemach moralnych prowadzone przez osoby spoza polityki. Narracja polityczna (modne wyrażenie ostatnio) jest skierowana do ludzi, ale nie w sensie propozycji politycznej, a określonego stylu życia. Wybierając partię czy polityków coraz częściej chce się nas przekonać, że wybieramy kompletny pakiet reguł społecznych i moralnych.

Jednak to co w tekście Brooksa uderza najmocniej, to przypomnienie prostego faktu, że ocena wartości człowieka przez pryzmat przekonań politycznych, to zignorowanie całej reszty jego charakteru. A takie myślenie, jak każde uprzedzenie, niesprawiedliwie zaniża wartość człowieka i nie ma to znaczenia, czy mówimy o rasizmie czy polityce.