I Gliwickie dzieciństwo
Wspomnienie o zimowym lesie
o herszcie rozbójników Pistulce
o brudnawej lepko płynącej rzece
o procesji Bożego Ciała
o pijackim wrzasku z mieszkania sąsiada Mainki
raz także i cisza w lokalnym radiu
strzały
na krótko przed Wielką Wojną
To wszystko
kilka obrazów
na prześwietlonym filmie
czasami cień
jakaś twarz może
kiedy długo spoglądam hen
jakiś ruch
gest
uśmiechniewiadomoodkogo
Czyż dzieciństwo jest wspomnieniem
Albo wspomnienie dzieciństwem?
Borgesa czytam i myślę o okrutnej pamięci
Ireneo Funesa
u Sartre'a interesuje mnie jego
stosunek do Kartezjusza
chciałbym wiedzieć co myślał Koriolan
kiedy go pojmano
A potem nagle
trzask migdału
zapach ryby smażonej w bolesławieckiej porcelanie
krzyk sójek w łabędzkim lesie
Zamazane obrazy migają
przed oczami:
Górnicy ciągnący do domów
Karuzel z białymi rumakami i
konopnymi grzywami
Proboszcz Schewczyk z dwunastoma ministrantami
spieszący do Ostatniego Namaszczenia
Na prostej drodze do Królewskiej Huty
jarzębiny
okaleczone przez czołgi we Wrześniu
i w gałęziach zaplątane pieśni
Potańcuja z tobą do samego nieba…
Czekolada na kartki
tabletka witaminy
niby hostia nowej Rzeszy
z wolna rozpuszcza się na języku
Później wycinamy z B. I. z Eryki i
Górnośląskiego Wędrowca wojenne obrazki
A nauczyciel Skowronnek:
No ponaklejajcie te widoczki do zeszytów
i napiszcie o zwycięskiej kampanii na Polskę
I znowu las i znowu rzeka
Kłodnica śmierć uniosła do Koźla
A w roku 44
zobaczyłem pierwszego nieboszczyka z
tabliczką u szyi
chciał do Wrocławia do Kolonii do raju
Chopek i Josel i Alfons i ja
staliśmy nad brzegiem
i sikaliśmy w trzciny
jeszcze pamiętam że Chopek miał
największego puloka
ty dupo jo mom Hedel
w tym miejscu klasnęły później strzały
kiedy więźniów pędzili z Oświęcimia
— niebyłotodaleko —
ten obraz wyostrza się i widzę taczkę
z wysokimi kołami
złamana ręka między szprychami
zabici na deskach
twarze przyćmione
chustkami nogi
obwiązane drutem:
obraz ten jaśniejszy aniżeli inne: 19 stycznia 1945
Jeszcze dotkliwiej od tych strzałów
rozdarły się obrazy zmarniały
twarze
potem miasto zasnęło w ogniu
my zaś szliśmy poprzez rzeki szliśmy poprzez lasy
szliśmy poprzez wrzaski poprzez umykające korowody
Myślę o tym
kupując w kasie
bilet
na nowy film
Alphaville
Czy dzieciństwo jest wspomnieniem
albo wspomnienie dzieciństwem
co pozostaje
jakiś gest uśmiech muśnięcie włosów
alarm lotniczy obiecany zapodziany pocałunek
na który daremnie czekało się
pewnego wieczora
pokój któryś
wypełniony pustką
pomnożoną przez noc
a dzisiaj twoimi trzydziestoma pięcioma laty
pozostają obrazy może nerwice obrazy
Dzieciństwo staje się filmem
wyświetlanym na siatkówce oka
prześwietlonym
obierasz pomarańczę
w wieczornej gazecie czytasz wieść
o upadku Boeinga 707 na Fudżijamę
albo piszesz do swej przyjaciółki
list zupełnie bez przekonania
raptem
w geometrii liter
w urojonym punkcie przecięcia się linii
w wybuchu ciszy
który niczego nie wyzwala poza ciszą
bezgłośny upadek w dzieciństwo
(nie ma runięcia w Nicość)
całkiem głęboko
zupełnie w dole
kiedy uważasz
zawsze pojawia się dzieciństwo
jeśli swego listu nie dopisujesz do końca
nie doczytujesz wiadomości w gazecie
nie obierasz dalej pomarańczy:
wówczas je odnajdziesz
w mgnieniu oka
i wieczności
Każdy dzień kaleczy jedną z godzin dzieciństwa
Daj oku czas
a rozrzutność czasowi
dworzec towarowy i dym
lokomotyw i brudnawa leniwie płynąca
rzeka ulica Kopalniana
droga królewska do Przezchlebia
wiekuiste dzieciństwo
skąd twe obrazy wyrastają z dymu i snu i płomienia
II Nad Kłodnicą
Tysiące głosów w głębi —
powiada: było całkiem inaczej
schodziliśmy w dół ku rzece
ramiona wspieraliśmy
na wietrze
wyłamywaliśmy ulotne bramy
nasz śmiech
wycinał kółka ze szklanego powietrza
prysł w październiku
z mchu
wzbiły się płomienie
kaczeńców
: Toczka i Hus spłonęli:
pokrzywy obijały się
o nasze dzikie kolana
w środy geografia: Opawica Psina Osobłoga
Nysa Kłodzka
upadaliśmy na trawę
i paprocie rozdzielaliśmy
naszymi zębami
Lato smakowało rozpadem
Jeden dzień niby tysiąclecie
rozważa możliwości: wyprzedził: o
parę kroków: cykle: we właściwym kierunku:
przez zmęczoną starą Kłodkę:
A gdy wynurzył się z otchłani
wtedy był znużony i stary
I długo gapiliśmy się na rzekę
dopóki oczy nie odpłynęły
dalej na Zachód
w ciemność (bowiem czerń jest początkiem
wszystkiego)
i już więcej nie chciały powrócić
ptaki wodne uleciały
za barkami
zagubiły się w południowym rusztowaniu słońca
w lśniącej zieleni Odry
która pogodnie zbierała
światło miast
zagrzebała się głęboko w dole
i dopiero w oceanie
wysypała się rybami
i wynagrodziła to
co migało: utonęło: wygasło: należy wraz z nurtem:
do tysiąclecia: oto wędrowało dwóch krzepkich kompanów
niejedna barka już przedtem
opadła na dno
załadowali zbyt wiele węgla
i za dużo zwątpienia
ładowaczy węgla
Potem w zimie mróz gwiazd
przybył prosto z Syberii
jak przewidział to Kotik
i rzeka zgrzytała
zębami
spiętrzała się w marcu
kiedy wiosna
otwierała się białymi sukienkami do pierwszej komunii
wstrząsała mostami
i łamała nasz śmiech
ze szkła skorupy
między tańczącymi
krami
starą Kłodkę przekrzykiwaliśmy łagodnymi
przekleństwami
W powodzi tonął
nasz chłopięcy czas:
każdego roku po jednym —
Najpierw Bielschowski Antek na przedwiośniu 37
Jontza Karel i Sczelski Hottek
następnego roku
i Krzyczyczek Josel w lutym 40
zielony Anioł: bowiem ścieki
zakładów azotowych na wieczność
spreparowały go na zielono
jego ojciec był blokowym w Partii
śpiewał Saara jest niemiecka
a swoje nazwisko zmienił na Kreis
jednak na grobie
kazał wypisać
Krzyczyczek Josel
W środy: Ślęza Oława Bóbr z Kwisą i
Nysa Łużycka: Jego okręcik spoczął na dnie
tak cicho się zrobiło wokół
a nad wodami wieje chłodem.
Schodziliśmy na dół ku rzece
ramiona wspieraliśmy
na wietrze
zamknęliśmy niewidzialne bramy
nasz śmiech pozostał
rozpadł się w trzcinach
rozkroił rzekę
— opuściła się
zielona krata
nakrył mnie liść
smakujący gorzko
słyszę tysiące głosów w głębi
III Ulica Kopalniana
Słyszę jeszcze lokomotywy
most ospałe zwierzę
nie poruszył się
dworzec towarowy tory słupy
oświetleniowe i łkające kotły parowe
ogródki działkowe obok nastawni
RAW trzecia największa stacja rozrządowa w Niemczech
gdzieś tam
w zamieszaniu początku
wyłoniła się ta droga
stary szlak bursztynowy
obwąchany najpierw
przez psy Attyli
twardo udeptany przez bezmierne trzody
ujeżdżany przez zepsute wózki
z głośno paplającymi Żydami
teraz wyłożony szlaką
wybrukowany kamieniami z Raciborza
i rezygnacją kalekich grubiorzy
Tam wiodła droga do szkoły
tramwaj jechał aż do Chebzia
- muj Bosze kochana - potem wy-
wiesili tablice: HIER WIRD NUR DEUTSCH GESPROCHEN
Jarzębiny zakryte w dymie poranka
paliły się wieczorami w ogniu bajek
z martwymi oczami
przemknęły czołgi
ulica milczała
otoczona śmiechem lamp
które były pomalowane na czarno
i już tylko białe szparki wskazywały
iż Rzesza ćwiczyła zaciemnienie
ulica milczała
Z przodu na ciężarówkach wypisali: SIEG
nie zapytali mnie
gdzie kończy się ta droga
w Krakowie Warszawie czy Częstochowie
(ich mapy były fałszywe)
— wiedziałem o tym
ona wiodła wprost do gwiazd
spostrzegłem to
wieczorem
przed moim oknem
Molloy przyjechał w dzień
na rowerze
zdrętwiała mu prawa noga
albo byłaż to lewa?
byłże to rzeczywiście Molloy
czy dziadek Piechotta?
— obojętne —
szliśmy do szkoły
zaduch młóta w tornistrze
młóto w gąbce
we włosach
w ustach
obok browaru Scobela
zaduch który nas oszałamiał
stare kobiety taszczyły w blaszanych konewkach
cienkie piwo
robotnicy ustawiali się po swój deputat
czarne było piwo
węgiel
mundury górniczej orkiestry
żałoba wdów
Węgiel daje nam żryć
i ciągnie nas do grobu
była to modlitwa starego Piechotty
Żołnierze wyszli
wzdłuż ulicy
z mitu
wielkiej Rzeszy
mozolnie uczyli się naszej mowy
a śpiewali pieśni z Westerwaldu
i sylabilizowali pierrona
i dziewczyny dupczyli w lesie
nie pozostało nic: tylko ciemność
one owdowiały a ich ciała stały się samotne i stare
Słyszę jeszcze lokomotywy sygnały
most ospałe zwierzę
nie poruszył się
na osiedlu Hulczynskiego awantura
bójka na noże
i pieśni
procesji na Kalwarię
słowa drętwieją na mrozie
— któryś przez ucznia został zdradzony
— któryś został zelżony i ubiczowany
— któryś do krzyża został przybity
Każda droga wiedzie w dzieciństwo
ale ja wiem
że ulica Kopalniana
prowadzi do gwiazd
odnajdę ją znowu
w sądny dzień
IV
Każdy dzień kaleczy jedną z godzin dzieciństwa
— przysuwam krzesło
do biurka
zapalam marlboro
w moich oczach migają obrazy
zamazują się
chciałbym je zatrzymać
dlatego piszę:
dworzec towarowy i dym
lokomotyw i brudnawa
leniwie płynąca rzeka
tysiące głosów w głębi
ulica Kopalniana
droga królewska do Przezchlebia
wiekuiste dzieciństwo
skąd twoje obrazy wyrastają z dymu i snu i płomienia
Za zgodą Autora
przełożył Andrzej Pańta
Podstawa przekładu: Gleiwitzer Kindheit. Gedichte aus zwanzig Jahren. Deutscher Taschenbuch Verlag, München 1978.
mPolska24
