19 kwietnia 1943 roku wybuchło pierwsze miejskie powstanie zbrojne w okupowanej Europie, czyli powstanie w getcie warszawskim. Było to pierwsze tak duże zbrojne wystąpienie przeciwko okupantowi niemieckiemu podjęte przez Żydowską Organizację Bojową i Żydowski Związek Wojskowy. Słabo uzbrojeni powstańcy stawiali opór dobrze wyszkolonej armii niemieckiej , wspartej czołgami i artylerią. Pomoc bojowcom getta nieśli żołnierze Armii Krajowej, Gwardii Ludowej, Socjalistycznej Organizacji Bojowej, Korpusu Bezpieczeństwa oraz Milicji Ludowej Robotniczej Partii Polskich Socjalistów, aczkolwiek możliwości niesienia pomocy powstańcom przez polskie podziemie były bardzo ograniczone i niewystarczające. Przyczyną zbrojnego oporu była likwidacja getta przeprowadzana przez Niemców i formacje kolaborujące, która zmierzała do fizycznej likwidacji Żydów poprzez wywożenie Żydów do obozów natychmiastowej zagłady.
"Powstanie nie było porywem walczących o zwycięstwo i laury, tylko kamieniem rzuconym przeciwko ideologii dzikiej, wyzbytej cech człowieczych i przeciwko olbrzymiej sile państwa w centrum Europy rządzonego przez zgraje morderczych oprawców w obliczu milczącego świata." - pisał profesor Israel Gutman.
Wielką Akcją likwidacji warszawskiego getta kierował SS-Gruppenführer Jürgen Stroop. Niemcy palili dom po domu, oraz likwidowali bunkry, w których ukrywali się Żydzi. Schwytanych Żydów wywożono do ośrodka zagłady w Treblince oraz do obozów pracy w Trawnikach, Poniatowej, Majdanku. 8 maja Niemcy wykryli i otoczyli bunkier dowództwa Żydowskiej Organizacji Bojowej. Zablokowali wszystkie pięć wejść do niego. Z powodu beznadziejnej sytuacji i aby nie wpaść żywym w ręce niemieckie, Arie Wilner wezwał bojowców do popełnienia samobójstwa. Pierwszy, Lutek Rotblat zastrzelił swoją matkę a potem siebie. Większość członków Żydowskiej Organizacji Bojowej z jej dowódcą Mordechajem Anielewiczem poniosła śmierć w bunkrze. Niemieckie oddziały i wspierające je oddziały kolaboracyjne: ukraińskie, litewskie i łotewskie stłumiły powstanie do 13 maja. Tego dnia, czyli 13 maja, żydowski polityk Bundu Szmul Zygielbojm nie mogący znieść biernej postawy zachodu wobec tragedii Żydów popełnił w Londynie samobójstwo.
Niechlubny udział w tłumieniu powstania miała też polska granatowa policja, której funkcjonariusze pełnili straż wokół murów likwidowanego getta. Znane są relacje świadczące o tym, że żołnierze Saperów Praskich Armii Krajowej, którzy 19 kwietnia usiłowali wysadzić mur getta przy ul. Bonifraterskiej i Sapieżyńskiej zostali ostrzelani przez patrole niemieckie i funkcjonariuszy granatowej policji; dwóch żołnierzy AK poległo, czterech zostało rannych. Granatowa policja, o której Stroop pisał: „zachęcona wypłacanymi nagrodami pieniężnymi, stara się odstawić do komendantury każdego Żyda, który pokaże się w mieście'' uczestniczyła też w wyłapywaniu żydowskich uciekinierów po tzw. ''aryjskiej stronie''. Definitywnym końcem powstania było wysadzenie w powietrze Wielkiej Synagogi na Tłomackiem. Wysadzenia synagogi dokonał osobiście Jurgen Stroop. 16 maja 1943 roku Stroop złożył meldunek: „Zlikwidowano 180 Żydów, bandytów i podludzi. Była żydowska dzielnica mieszkaniowa przestała istnieć. Wielka akcja została zakończona wysadzeniem w powietrze warszawskiej synagogi o godzinie 20.15. (...) Ogólna liczba ujętych oraz na pewno zgładzonych Żydów wynosi 56 065”.
Część powstańców, którym udało się wydostać z getta warszawskiego, przedostało się przy pomocy żołnierzy GL w okolice lasu Fidest koło Wyszkowa, gdzie utworzyli oddział im. Obrońców Getta.
Na zdjęciu fotografia z Raportu Stroopa, którą podpisano „Drużyna szturmowa”
mPolska24
