Czy dziennikarz posiada specjalne prawa w zakresie dostępu do informacji publicznej?

W art. 7 ust. 2 pkt 5 czytamy, iż za dziennikarza uznaje się osobę zajmującą się redagowaniem, tworzeniem lub przygotowywaniem materiałów prasowych, pozostającą w stosunku pracy z redakcją albo zajmującą się taką działalnością na rzecz i z upoważnienia redakcji.

Definicja legalna dziennikarza jest niezwykle szeroka, gdyż dla uznania danej osoby za dziennikarza nie jest wymagane, by była ona związana stosunkiem pracy z daną redakcją. Najistotniejsze jest, by osoba podająca się za dziennikarza była w stanie wykazać fakt wykonywania pewnych działań na rzecz danej redakcji, poprzez okazanie legitymacji dziennikarskiej lub innego dokumentu to potwierdzającego. Formalnie rzecz ujmując dziennikarzem jest również osoba odbywająca praktyki w redakcji i przygotowująca na zlecenie redakcji konkretny temat mający być podstawą do materiału prasowego.

Od dnia 1 stycznia 2002 r. podstawowym aktem normatywnym regulującym szereg zagadnień z zakresu prawa do informacji publicznej i jego praktycznej realizacji stała się ustawa z dnia 6 września 2001 r., która dokonała szeregu zmian między innymi w prawie prasowym.  Wprowadzony został nowy przepis - art. 3a, zgodnie z którym w zakresie prawa dostępu prasy do informacji publicznej stosuje się przepisy uodip.

W pewnym sensie takie założenie jest prawdziwe, gdyż z treści uodip nie wynikają żadne szczególne uprawnienia dziennikarzy, gdy chodzi o pozyskiwanie informacji publicznych. Wydaje się, że prawo do informacji publicznej po stronie mediów należy określić jednak jako uprawnienie, wobec którego podmioty zobowiązane powinny reagować ze szczególną starannością. Istnieją pewne regulacje, których zastosowanie w aspekcie zapytania złożonego przez dziennikarza, nadaje osobom wykonującym ten zawód pozycję w jakiś sposób uprzywilejowaną. Przepisem nadającym szczególny status wnioskowi złożonemu przez dziennikarza jest art. 3 ust. 1 pkt 3 uodip, zgodnie z którym prawo do informacji publicznej obejmuje uprawnienia do uzyskania informacji publicznej, w tym uzyskania informacji przetworzonej w takim zakresie, w jakim jest to szczególnie istotne dla interesu publicznego. Jeżeli z wnioskiem w trybie uodip zwraca się dziennikarz, z pewnością dużo trudniej będzie udowodnić, że realizacja wniosku dziennikarza wymagającego przetworzenia informacji publicznej, jest niemożliwa z racji na brak szczególnej istotności przetworzenia z punktu widzenia interesu publicznego. W sytuacji, gdy wnioskodawcą jest przedstawiciel mediów, zainteresowanie dziennikarza wynika z działania w imię interesu publicznego, a nie w imię interesu partykularnego. Dlatego też odmowy przystąpienia do przetworzenia informacji publicznej, z racji na brak szczególnej istotności owego przetworzenia z punktu widzenia interesu publicznego, powinny mieć charakter wyjątkowy, a w razie ich wystąpienia oparte na solidnej argumentacji faktycznej.

Szczególnym uprawnieniem mediów jest możliwość bezpośredniego skarżenia do sądu administracyjnego zachowań określonych adresatów wniosków. W art. 4 prawa prasowego zawarty jest przepis, który umożliwia żądanie wszczęcia kontroli sądowej w razie odmowy udostępnienia informacji. Przedsiębiorcy i podmioty niezaliczone do sektora finansów publicznych oraz niedziałające w celu osiągnięcia zysku są obowiązane do udzielenia prasie informacji o swojej działalności, o ile na podstawie odrębnych przepisów informacja nie jest objęta tajemnicą lub nie narusza prawa do prywatności. W przypadku odmowy, na żądanie redaktora naczelnego, odmowę doręcza się zainteresowanej redakcji w formie pisemnej w terminie trzech dni. Odmowa powinna zawierać oznaczenie organu, jednostki organizacyjnej lub osoby, od której pochodzi, datę jej udzielenia, redakcję której dotyczy, oznaczenie informacji będącej jej przedmiotem oraz powody odmowy.

Zgodnie z art 9 ustawy o finansach publicznych z 2009 r. Sektor finansów publicznych tworzą:
  1)  organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały;
  2)  jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki;
  3)  jednostki budżetowe;
  4)  samorządowe zakłady budżetowe;
  5)  agencje wykonawcze;
  6)  instytucje gospodarki budżetowej;
  7)  państwowe fundusze celowe;
  8)  Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego;
  9)  Narodowy Fundusz Zdrowia;
10)  samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;
11)  uczelnie publiczne;
12)  Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;
13)  państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz państwowe instytucje filmowe;
14)  inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów badawczych, banków i spółek prawa handlowego.

Wszystkie podmioty powyżej nie wymienione przez ustawodawcę, możemy traktować jako podmioty niezliczone do sektora finansów publicznych, o jakich mowa jest w art. 4 prawa prasowego.

ZASADA WIODĄCA - gdy wnioskodawcą jest dziennikarz, właściwość postępowania w zakresie udostępnienia informacji publicznej zależy od charakteru prawnego adresata wniosku.

1. Jeżeli dziennikarz adresuje swój wniosek do organu władzy publicznej – zastosowanie będą miały wszelkie zasady wynikające z treści uodip.
2. Jeżeli wniosek jest skierowany do przedsiębiorcy lub podmiotu niezliczonego do sektora finansów publicznych, należy postępować wedle procedury opisanej w art. 4 prawa prasowego. Odmowa musi spełniać określone tam wymogi, i podlega ona zaskarżeniu do sądu administracyjnego. W razie pojawienia się odmowy, lub niezachowania jej wymogów, oba te fakty można zaskarżyć do wojewódzkiego sądu administracyjnego w terminie 30 dni. W sytuacji więc, gdy dziennikarz zwraca się z wnioskiem o informacje do w/w podmiotów i otrzymuje odmowę, która na dodatek nie spełnia wymogów prawnie określonych, ma on prawo takie zachowanie zaskarżyć bezpośrednio do wojewódzkiego sądu administracyjnego.

Jawność PL

Tekst opublikowano opublikowano na portalu Jawność.pl u nas zamieszczamy za zgodą dr Jarosława Ruszewskiego, prezesa stowarzyszenia Centrum Aktywności Społecznej PRYZMAT, właściciela witryny.