Zanim jeszcze Polska w pełni odzyskała niepodległość pierwsza rodzima władza, tj. Rada Regencyjna w dniu 4 listopada 1918 wydała dekret, w którym przewidywała, że dobra skonfiskowane przez zaborców i rozdane wiernym im ludziom (tzw. dobra donacyjne), nie wrócą do powstańców itp. osób, którym je skonfiskowano, ale zostaną wykorzystane do nagradzania zasłużonych oraz wspierania potrzebujących:
Rada regencyjna żyła krótko, idee odrodzenia królestwa pod przywództwem arystokracji i konserwatystów nie pasowała do nowych demokratycznych czasów, nie zdążyła wprowadzić w życie swoich planów.
Ale nowy bardziej reprezentatywny dla społeczeństwa rząd, już w lipcu 1919 przesłał do Sejmu projekt ustawy o przywróceniu praw skazanym za przestępstwa polityczne i wojskowe. Ustawa ta ograniczyła roszczenia majątkowe powstańców i innych poszkodowanych do 30 lat wstecz:
Przy czym restytucja nie mogła naruszać praw osób trzecich (czyli jeśli ktoś uczciwie kupił taki majątek, to nie można było mu go zabrać). Zobowiązani do oddania majątku byli jedynie ci którzy nabyli majątek od zaborcy oraz ci którzy po nich dziedziczyli lub dostali od nich w darowiźnie:
Miesiąc później w maju 1920 Sejm wydał uchwałę, która uznawała zaborcze konfiskaty za „akty gwałtu i bezprawia” oraz zobowiązywała rząd do wpracowania sposobu udzielania rekompensatach dla powstańców, którzy utracili majątki wcześniej niż 30 lat wstecz. Wówczas zakładano, że konfiskat majątków z powstań 1831 i 1863 rozwiązane zostaną na drodze porozumień pomiędzy Polska a Rosją lub w odrębnych ustawach.
Ofensywa sowiecka rozpoczęta w kwietniu 1920 oraz traktat Ryski kończący wojnę z sowietami rozwiały jakiekolwiek nadzieje na rekompensatę ze strony Rosji. Po ofensywie zmieniła się też sytuacja polityczna. Uchwalona 17 marca 1921 konstytucja roku zakazywała w art. 6 zbywania majątku państwowego bez ustawy. A w lipcu 1921 upadł projekt ustawy zgłoszony przez konserwatystów przewidujący zwrot majątku powstańcom z 1831 i 1863.
Jednakże przeciw skarbowi państwa wszczęto z początku nieliczne, z czasem mnożące się pozwy o wydanie majątku skonfiskowanego przez zaborców, a będącego w posiadaniu Skarbu. Sądy w obliczu braku realizacji uchwały z 1920 oraz ze względu na uznanie przez Sejm w tej uchwale zaborczych konfiskat za bezprawne, na ogół przychylały się do roszczeń powodów.
By położyć kres narastającej fali pozwów uchwalono ustawę z dnia 18 marca 1932 r. o dobrach skonfiskowanych przez byłe rządy zaborcze uczestnikom walk o niepodległość. Na mocy tej ustawy odzyskać można było jedynie dobra pozostające w rękach Skarbu Państwa:
Artykuł 7 ustawy zawieszał postępowania sądowe w przedmiocie zwrotu majątków:
Ustawa ta w warstwie językowej dotyczyła zwrotu skonfiskowanych majątków. Natomiast w praktyce zwrot ten miała utrudniać. Po pierwsze zgłaszanie roszczeń majątkowych było ograniczone czasowo. W przypadku dawnego zaboru rosyjskiego dochodzić można było majątków jeśli sprawy wytoczono przed 15 stycznia 1931, a w pozostałych zaborach terminem granicznym był 9 marca 1932.
Po drugie osoby uprawnione miały zgłosić swoje roszczenia do ministerstwa skarbu w ciągu 3 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy.
Po trzecie zwrot majątku wymagało wspólnego działania i decyzji samorządu oraz trzech ministrów: skarbu, sprawiedliwości oraz rolnictwa lub robót publicznych.
Po czwarte, majtek wydawano po zapłacie podatku wahającego się od 4% do 30% wartość przekazywanych dóbr:
W 1937 Sejm uchwalił dodatkową ustawę o dobrach skonfiskowanych dotyczącą majątków w posiadaniu samorządów:
Ustawę uchwalono w reakcji na orzeczenie Sądu Najwyższego z 1934, które stwierdzało, że ustawa z 1932 nie stosuje się do majątków gmin miejskich. Ustawa miała konstrukcję analogiczną do tej z 1932, i po prostu rozciągała analogiczne postanowienia na majątki gmin miejskich.
W II RP nie mieli problemu z tym, by ustawowo ograniczyć odzyskiwanie majątków przez byłych właścicieli. U nas w III RP nawet lewica domaga się ustawy reprywatyzacyjnej. Nawet skrajna ponoć Razem chce rozdawać pieniądze podatników byłym właścicielom , ich potomkom i nabywcom ich roszczeń…
mPolska24
