Redystrybucja a koszt wolności

Demokracja, będąca w ogólności „rządami równej pod względem prawa większości” (co dla niektórych filozofów stanowi przedmiot analizy pod względem kryjącego się w tym stwierdzeniu potencjalnym  fałszu),  nie sprzyja generalnie tworzeniu kultury rzeczy wielkich i wspaniałych, także polityków formatu Talleyranda czy Churchilla. Co do pesymizmu w tym względzie wypowiadali się m.in. J. S. Mill, uniwersalny A. de Tocqueville i fenomenalnie złośliwy Eric von Kuehnelt-Leddihn, którego prace zadają kłam ciężkości stylu niemieckojęzycznych filozofów.

Rządy równych realizują wolę większości, nie aspirując do realizacji najwyższego dobra. Problem w tym, że większość pragnie wiele a środkiem zapewniającym dobra ma być aktualnie wyłoniona reprezentacja. Niewielki procent wśród tejże ma świadomość, że rząd prawdziwie inteligentny jest jednak rządem ograniczonym. Teoretykom w sukurs tu przychodzi historia, będąca wg Cycerona pierwszą nauczycielką życia. Tej elementarnej wiedzy nie ma znacznie większy procent społeczeństwa, uprawnionego jednakże do dysponowania swoim głosem wyborczym. Co do aktualnie wyłanianej reprezentacji, w sporej większości, pragnie ona nie realizacji dobra wspólnego, lecz reelekcji, jako że – wedle zgodnych w tym wypadku B. Russela i F. A. von Hayeka – polityka oznacza władzę, a tej w szczególności pożądają jednostki.

Władza więc będzie starała się dostarczyć obywatelom nieco dóbr, np. w formie zabezpieczeń socjalnych, na rzecz różnorako pojmowanej równości odbierając różnorakie wolności. Niebezpieczny to kierunek, który dostrzegał już Tocqueville. Sprzyja stworzeniu społeczeństw dotkniętych umysłowym przeciętniactwem i intelektualną zależnością od „Królowej Opinii”.  

Współodpowiadające sobie życzenia egalitaryzmu - ze strony obywateli i rządzących - uobecniają się w pojęciu redystrybucjonizmu, oznaczającym przekazywanie zebranych w formie podatków środków na zasadach określanych przez rządzących. W swej podstawowej formie redystrybucjonizm zapewnia ubogim środki na poprawienie sytuacji, wyrównuje szanse wykluczonym i stanowi zabezpieczenie bytu dla tych, którzy nie mogą podjąć pracy (opieka nad niepełnosprawnym, emerytura, renta). Jest fundamentem demokracji, przeciwdziałającym społecznej ekskluzji. Do tych słusznych i całkowicie rozumnych argumentów odwołują się wrażliwi na los współobywateli rządzący. Nurty lewicowe, które z moralną wyższością  wytykają bezduszność tzw. liberałom, wrażliwość na ciężką sytuację pokrzywdzonych uczyniły swym sztandarowym postulatem. Problem jednak w tym, że wszelkie rządowe/samorządowe programy pomocowe – wbrew zwiększanym nakładom – przynoszą coraz mniejsze efekty. Szczegółowo przeanalizował tę prawidłowość np. Ch. Murray na materiale dotyczącym kilku dekad rozwoju gospodarczego Stanów Zjednoczonych. Zmiana tej tendencji była jednym z celów polityki amerykańskich neokonserwatystów. Publiczna dobroczynność nie spełniała swej roli. Generując ogromne koszty obsługi, pomoc nie trafiała do najbardziej i rzeczywiście potrzebujących. Już w „Raporcie o pauperyzmie” Tocqueville wspominał o pladze nadużyć, które stworzyły klasę próżniaczą korzystającą z klasy pracującej. Ten problem istnieje i dziś, w Polsce i w każdym kraju w Europie.

Czy istnieje sposób, by prawdziwie potrzebującym zapewnić godziwe środki, a nieuczciwych skierować do pracy? Tocqueville twierdzi, że bogaty czuje się obrabowany, a potrzebujący nie czuje wdzięczności, eskalując roszczenia. Trudny to dylemat i gorzkie rozważania, jak zawsze, gdy rzecz dotyczy egzystencjalnych problemów – biedy dotykającej dzieci, braku wsparcia dla niepełnosprawnych i ich opiekunów. Czy lepiej założyć pewien procent zmarnowanych publicznych środków, licząc że większość zostanie trafnie wykorzystana? Kłopot w tym, że proporcje wcale tak dobrze nie wyglądają, a nie każde państwo dysponuje dostatecznymi zasobami.

Czy istnieje rozwiązanie tego trudnego dylematu?

Rozwiązania nie ma, jest za to – rozwiązywanie; proces ciągły, nigdy nie zakończony, zawsze obecny jak problemy w sferze polityki społecznej. Państwo nie ma możliwości i instrumentów, by oszacować potrzeby i ukierunkować środki, a bezosobowy aparat nowoczesnej biurokracji nie spełni tu dobrze swej roli. W sukurs przyjść musi dobroczynność indywidualna, prywatna – zinstytucjonalizowana w stowarzyszeniach i fundacjach, w pomocy sąsiedzkiej, parafialnej i wolontariackiej. Nie niesie żadnych skutków ujemnych. Wymaga za to – od każdego - odpowiedzialności, empatii i aktywności. I to jest wyzwanie, drodzy zwolennicy wzmożonego dystrybucjonizmu państwowego.

PS. Niniejszy felieton nie powstał pod wpływem bieżących wydarzeń i wyborów politycznych, stanowi refleksję nad problemami trapiącymi niezmiennie społeczeństwa, których obywatele kierują się ludzkim-arcyludzkim współczuciem.